RYNEK FARMACEUTYCZNY W POLSCE

CHARAKTERYSTYKA, TRENDY I PERSPEKTYWY ROZWOJU

Na funkcjonowanie rynku farmaceutycznego w Polsce wpływ mają trendy światowe, zmiany wdrażane na poziomie krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz wewnętrzne uwarunkowania i regulacje.
Rosnące potrzeby zdrowotne, związane głównie ze starzeniem się społeczeństwa w skali globalnej i wzrostem zachorowań na choroby przewlekłe, a z drugiej strony - postęp w medycynie i wzrost nakładów na innowacyjne rozwiązania - przyczyniają się do ciągłego wzrostu wydatków na ochronę zdrowia. W sytuacji tej presja kosztowa i poszukiwanie efektywnych sposobów wydatkowania publicznych środków stały się głównymi czynnikami kształtującymi rynek ochrony zdrowia na świecie. Coraz bardziej znacząca staje się rola rządów, które mają wpływ na ceny i poziom refundacji. Jednocześnie rośnie skala działań podmiotów na rynku – następują procesy konsolidacji dużych podmiotów, wzrasta konkurencja, w tym o najlepszych pracowników w branży.

Wszystkie te zmiany z jednej strony mają przyczynić się do wzrostu dostępności do leków dla pacjentów oraz poprawy bezpieczeństwa ich dostarczania, z drugiej jednak - powodują znaczny wzrost obowiązków oraz kosztów dla podmiotów działających na rynku dystrybucji farmaceutycznej.

Zmiany, jakie zachodzą na polskim rynku farmaceutycznym, stały się szczególnie dynamiczne w związku z obowiązującą od 1 stycznia 2012 r. Ustawą o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (w skrócie „refundacyjną”) oraz towarzyszącymi jej zmianami w ustawie Prawo Farmaceutyczne. Ustawa wprowadziła szereg zmian, w tym m.in. sztywne urzędowe ceny zbytu, sztywne marże hurtowe, jednakowy sposób naliczania marż detalicznych na leki refundowane, zakaz stosowania wszelkich zachęt przy sprzedaży leków refundowanych, nowy sposób liczenia limitów wyznaczających poziom współpłacenia pacjentów w poszczególnych grupach limitowych oraz powiązanie kosztu i czasu trwania terapii z poziomem refundacji.

Na uwagę zasługuje fakt, że Ustawa refundacyjna przyczyniła się do pogorszenia sytuacji pacjenta - od momentu jej wprowadzenia wzrósł współudział odpłatności pacjenta za leki, który kształtuje się na jednym z najwyższych poziomów w Europie. Tym samym Polska posiada bardzo niski udział refundacji państwa w wydatkach na leki. Zaistniały również inne bariery w dostępie do leków, spowodowane m.in. przez zakaz reklamy aptek (wprowadzony w Ustawie Prawo Farmaceutyczne i obowiązujący od 1 stycznia 2012 r.), który – na skutek szerokiej interpretacji – nie tylko utrudnia pacjentom uzyskanie informacji o lekach i ich dostępności, ale także uniemożliwia korzystanie z nowoczesnych rozwiązań przy ich zakupie. Jednocześnie w 2015 roku pojawiły się zapowiedzi dotyczące poprawy sytuacji pacjenta, a w szczególności jakości, dostępności i bezpieczeństwa farmakoterapii. Wśród nich należy wymienić 100-proc. refundację wybranych leków dla osób, które ukończyły 75. rok życia oraz ideę systemowego podejścia do opieki farmaceutycznej.

Główne wyzwania dla podmiotów gospodarczych działających na polskim rynku farmaceutycznym zawiera tabela poniżej:

Pomimo trudnego otoczenia regulacyjnego, rynek farmaceutyczny w Polsce posiada silne przesłanki rozwoju. Należą do nich postępujący proces starzenia się społeczeństwa oraz wzrost zachorowalności na choroby cywilizacyjne i przewlekłe. Zauważalny jest również trend do wyrównania różnic w poziomie życia i wydatków między Polską a krajami Europy Zachodniej, gdzie wydatki na zdrowie są kilkukrotnie wyższe niż w Polsce. Ponadto, korzystnej zmianie ulega świadomość Polaków, którzy coraz większą wagę przywiązują do kwestii zdrowotnych i kupują lekarstwa w ramach profilaktyki.

Warto zaznaczyć, że w 2011 r. to leki na receptę refundowane stanowiły zdecydowanie większą część rynku (45%), podczas gdy leki na receptę pełnopłatne 19%, a segment OTC – 36%. Tym samym nastąpiła trwała zmiana struktury rynku po wprowadzeniu nowej ustawy – niekorzystna z punktu widzenia pacjenta, gdyż średnia odpłatność pacjenta za leki wzrosła.

Podział średniej ceny leku na zapłatę pacjenta i refundację

Wielkość rynku farmaceutycznego można szacować na trzech różnych poziomach:

sprzedaży od producenta do hurtowni – wartość rynku w cenach producenta netto,
sprzedaży z hurtowni do aptek – wartość rynku w cenach hurtowych netto,
sprzedaży z aptek do pacjentów – wartość rynku w cenach detalicznych.

Równolegle funkcjonuje rynek sprzedaży do aptek szpitalnych, które są zaopatrywane przez hurtownie farmaceutyczne oraz bezpośrednio przez producentów.

W 2015 r., odmiennie niż w latach ubiegłych, wzrost rynku aptecznego przewyższył tempo wzrostu rynku szpitalnego. Wyjątkowo wysoki poziom infekcji w 1Q 2015 roku i związana z nią sprzedaż leków przyczyniła się do wzrostu w segmencie leków zarówno na receptę, jaki i produktów dostępnych bez recepty. Dodatkowo, po kilku latach funkcjonowania Ustawy refundacyjnej, nastąpiła stabilizacja na rynku leków refundowanych, gdzie nie odnotowano znaczących zmian cen zbytu w trakcie negocjacji cenowych. Na wartość rynku aptecznego wpływ ma także liczba i struktura aptek oraz zmiany, jakie w nich zachodzą. Na koniec grudnia 2015 r. w Polsce funkcjonowało ok. 14,5 tys. placówek aptecznych, co oznacza wzrost o ok. 250 w stosunku do końca 2014 r. 37% z nich stanowiły apteki zorganizowane, które odpowiadały za 47% wartości sprzedaży na rynku aptecznym, a 63% to apteki indywidulane z 53% udziałem w sprzedaży.

RYNEK FARMACEUTYCZNY NA LITWIE

CHARAKTERYSTYKA, TRENDY I PERSPEKTYWY ROZWOJU

Litewski rynek farmaceutyczny jest dwunastym co do wielkości rynkiem Europy Środkowo-Wschodniej (wg BMI). Z jednej strony mała liczebność społeczeństwa litewskiego ogranicza możliwości silnego długotrwałego wzrostu tego rynku. Z drugiej jednak przewidywalne warunki funkcjonowania oraz ograniczone ryzyko pozwoliły osiągać w ciągu ostatnich lat solidne kilkuprocentowe wzrosty, a prognozowany CAGR do 2018 roku wynosi 3,7% (wg BMI). Na rynku funkcjonuje ponad 1 300 aptek i jest on silnie skoncentrowany – top 4 sieci kontrolują 80% aptek oraz 85% wartości rynku. Dlatego podejmowanie działań w celu wyprzedzania konkurencji i rozwijaniu usług tworzących dodatkową wartość dla pacjenta stanowi priorytet dla podmiotów funkcjonujących na tym rynku. Ponadto, w najbliższym czasie wyzwania dla podmiotów działających na Litwie związane będą m.in. z propozycją zmiany Ustawy Prawo Farmaceutyczne mającej na celu umożliwienia innym podmiotom niż apteki (tj. sklepy, stacje benzynowe, inne podmioty sprzedaży detalicznej) prowadzenie sprzedaży leków bez recepty, koniecznością uregulowania kwestii dostarczania leków przez internet, a także wprowadzeniem standardu bezpieczeństwa danych branży kart płatniczych (PCI DSS).